Theo một nghiên cứu mới, dù bạn sử dụng công cụ tìm kiếm truyền thống như Google hay các chatbot đối thoại như ChatGPT của OpenAI, bạn thường có xu hướng dùng những từ khóa phản ánh định kiến và nhận thức sẵn có của mình.
Nghiên cứu được công bố vào mùa xuân này trên Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia cho thấy, các công cụ tìm kiếm và chatbot thường cung cấp kết quả củng cố những niềm tin đó, ngay cả khi mục đích của bạn là tìm hiểu thêm về một chủ đề.
Để dễ hình dung, hãy tưởng tượng bạn đang muốn tìm hiểu về tác động sức khỏe của việc uống cà phê mỗi ngày. Nếu bạn là người yêu thích cà phê, bạn có thể tìm kiếm với các cụm từ như “cà phê có tốt cho sức khỏe không?” hoặc “lợi ích sức khỏe của cà phê”. Ngược lại, nếu bạn vốn đã hoài nghi (có lẽ bạn là một người chuộng trà), bạn có thể sẽ tìm kiếm “cà phê có hại cho bạn không?”.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng cách đặt câu hỏi có thể làm sai lệch kết quả. Người yêu cà phê sẽ chủ yếu nhận được những câu trả lời cho thấy lợi ích của nó, trong khi người hoài nghi sẽ nhận được kết quả ngược lại.
Bà Eugina Leung, trợ lý giáo sư tại Đại học Tulane và là tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ: “Khi mọi người tìm kiếm thông tin, dù trên Google hay ChatGPT, họ thực sự sử dụng các thuật ngữ tìm kiếm phản ánh những gì họ đã tin tưởng”.
Sự phong phú của các chatbot AI, cùng với những kết quả tự tin và được cá nhân hóa mà chúng cung cấp, càng khiến người dùng dễ dàng rơi vào một “hang thỏ” thông tin và khó nhận ra mình đang ở trong đó. Do đó, việc suy nghĩ sâu sắc về cách chúng ta tiếp nhận thông tin trực tuyến trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Vấn đề đặt ra là: Làm thế nào để nhận được những câu trả lời tốt nhất?
Đặt câu hỏi sai cách
Các nhà nghiên cứu đã tiến hành 21 nghiên cứu với gần 10.000 người tham gia. Những người này được yêu cầu thực hiện tìm kiếm về các chủ đề được chọn trước, bao gồm tác động sức khỏe của caffeine, giá xăng, tỷ lệ tội phạm, COVID-19 và năng lượng hạt nhân. Các công cụ được sử dụng bao gồm Google, ChatGPT, cũng như các công cụ tìm kiếm và chatbot AI được thiết kế riêng.
Kết quả cho thấy cái mà họ gọi là “hiệu ứng tìm kiếm hẹp” (narrow search effect) là hệ quả của cả cách mọi người đặt câu hỏi và cách các nền tảng công nghệ phản hồi. Về cơ bản, mọi người có thói quen đặt câu hỏi sai hoặc đặt câu hỏi không đúng cách. Họ có xu hướng sử dụng các thuật ngữ tìm kiếm hoặc prompt cho AI thể hiện những gì họ đã nghĩ, và các công cụ tìm kiếm và chatbot, được thiết kế để cung cấp câu trả lời hẹp và có độ liên quan cao, đã đáp ứng đúng những yêu cầu đó.
Bà Leung nói: “Các câu trả lời cuối cùng về cơ bản chỉ xác nhận những gì họ tin tưởng ban đầu”.
Các nhà nghiên cứu cũng kiểm tra xem liệu những người tham gia có thay đổi niềm tin của họ sau khi tìm kiếm hay không. Khi được cung cấp một loạt câu trả lời hẹp, phần lớn xác nhận niềm tin của họ, họ ít có khả năng thay đổi quan điểm một cách đáng kể. Tuy nhiên, khi các nhà nghiên cứu cung cấp một công cụ tìm kiếm và chatbot được xây dựng tùy chỉnh để đưa ra một loạt câu trả lời rộng hơn, những người tham gia lại có nhiều khả năng thay đổi hơn.
Bà Leung cho biết các nền tảng có thể cung cấp cho người dùng tùy chọn tìm kiếm rộng hơn, ít được điều chỉnh hơn, điều này có thể hữu ích trong các tình huống người dùng đang cố gắng tìm kiếm nhiều nguồn thông tin đa dạng. “Nghiên cứu của chúng tôi không nhằm mục đích đề xuất rằng các công cụ hoặc thuật toán tìm kiếm nên luôn mở rộng kết quả của họ,” bà nói. “Tôi thực sự nghĩ rằng có rất nhiều giá trị trong việc cung cấp các kết quả tìm kiếm rất tập trung và hẹp trong một số tình huống nhất định.”
3 cách để đặt câu hỏi đúng
Nếu bạn muốn có được một loạt câu trả lời rộng hơn cho các câu hỏi của mình, có một số điều bạn có thể làm, theo bà Leung:
- Hãy chính xác: Suy nghĩ cụ thể về chính xác những gì bạn đang cố gắng tìm hiểu. Bà Leung đưa ra ví dụ về việc quyết định có nên đầu tư vào cổ phiếu của một công ty cụ thể hay không. Việc hỏi liệu đó có phải là một cổ phiếu tốt hay xấu để mua có thể sẽ làm sai lệch kết quả của bạn – bạn sẽ nhận được nhiều tin tức tích cực hơn nếu bạn hỏi liệu nó có tốt không và ngược lại. Thay vào đó, hãy thử một thuật ngữ tìm kiếm duy nhất, trung lập hơn. Hoặc hỏi cả hai câu hỏi và tự đánh giá kết quả của mỗi bên.
- Tìm kiếm các quan điểm khác: Đặc biệt với một chatbot AI, bạn có thể yêu cầu một loạt các quan điểm đa dạng ngay trong prompt. Nếu bạn muốn biết liệu mình có nên tiếp tục uống hai tách cà phê mỗi ngày hay không, hãy yêu cầu chatbot cung cấp nhiều ý kiến khác nhau và bằng chứng đằng sau chúng. Các nhà nghiên cứu đã thử điều này trong một trong những thí nghiệm của họ và thấy rằng họ nhận được nhiều kết quả đa dạng hơn. “Chúng tôi đã yêu cầu ChatGPT cung cấp các quan điểm khác nhau để trả lời truy vấn từ những người tham gia và cung cấp càng nhiều bằng chứng càng tốt để chứng minh cho những tuyên bố đó,” bà Leung nói.
- Biết khi nào nên dừng lại: Theo bà Leung, việc đặt các câu hỏi nối tiếp không mang lại hiệu quả cao. Nếu những câu hỏi đó không nhận được câu trả lời rộng hơn, bạn có thể gặp phải hiệu ứng ngược – kết quả thậm chí còn hẹp hơn và mang tính khẳng định hơn. Trong nhiều trường hợp, những người đặt nhiều câu hỏi nối tiếp chỉ “ngày càng lún sâu hơn vào hang thỏ”.
KhoaDataSea 